Lleshani, fshati i lashtë me histori dhe arkeologji të pasur
Në zemër të Shpatit, vetëm 15 km larg Elbasanit, fshihet Lleshani, një fshat me histori mijëvjeçare, ku natyra dhe trashëgimia kulturore bashkohen në një peizazh magjik. Nga rrënojat e kalasë së Gurit deri te legjendat e Dushkut të Lleshanit, çdo gur dhe çdo shteg flet për një qytetërim të lashtë që ka lënë gjurmë të pashlyeshme në historinë e Shqipërisë.
Lleshani shtrihet në një lartësi mbi 1200 metra mbi nivelin e detit, mes maleve që rrethojnë Elbasanin në lindje. Pozicioni i tij strategjik e ka bërë dikur një pikë të fortë mbrojtjeje dhe rezistence ndaj pushtimeve të huaja. Sipas burimeve historike, në këto anë është luftuar “vënçe”, ndërsa otomanët nuk arritën kurrë të shtrinin plotësisht regjimin e tyre.
Në majën shkëmbore ndodhen rrënojat e kalasë së Lleshanit, një fortifikim i lashtë që dëshmon për një vendbanim të hershëm me rëndësi strategjike dhe tregtare. Aty janë zbuluar fragmente qeramike dhe gurë të punuar, dëshmi të një aktiviteti të dendur që nga periudha e bronzit të vonë e deri në Mesjetë.
Rreth viteve 1500, në fshat u ngrit Kisha e Shën Mërisë, një monument i veçantë për arkitekturën dhe vlerën shpirtërore që mbartte. Përballë saj ngrihej kështjella ku gjenin strehë karvanet e rrugës antike “Via Egnatia” dhe pelegrinë të shumtë. Edhe pse sot kisha është në rrënoja, vendi mbetet i shenjtë dhe vizitohet çdo vit nga banorët dhe pelegrinët në fund të gushtit.
Pak para qendrës së fshatit, ndodhet Dushku i Lleshanit, një pemë e lashtë me histori të rrëfyer brez pas brezi. Sipas legjendës, aty u varros një foshnje e etur dhe e lodhur nga një familje udhëtarësh, dhe mbi varrin e saj u rrit filizi i dushkut që sot është monument natyre. Banorët e zonës ruajnë këtë histori si simbol të kujtesës, jetës dhe besës, duke e kthyer vendin në një pikë të dashur për vizitorët.
Në majën e kodrës ku sot qëndrojnë rrënojat e Kalasë, dikur lulëzoi një vendbanim ilir i fortifikuar, i datuar në shekullin XII para erës sonë, në epokën e bronzit të vonë. Në shtresat arkeologjike janë zbuluar elementë të periudhës së hekurit dhe gjurmë të një kulture të përbashkët me fiset ilire. Vendndodhja strategjike mes maleve të Shpatit dhe rrugëve që lidhin jugun me veriun, e bëri Lleshanin një nyje lidhjeje dhe tregtie që për shekuj bashkonte kulturat dhe njerëzit.
Kalaja e Gurit, e ndërtuar me blloqe të mëdha guri që edhe sot qëndrojnë të forta, ka qenë jo vetëm strehë mbrojtjeje, por edhe qendër kulti dhe tregtie. Brenda mureve të saj janë gjetur fragmentë qeramike, enë balte, gurë të punuar dhe objekte bronzi që dëshmojnë një jetë të organizuar qytetare dhe fetare. Në vitet ’70, gjatë gërmimeve arkeologjike, u zbulua një thesar i jashtëzakonshëm me rreth 3,000 monedha antike, të vendosura në dy enë bronzi. Monedhat i përkasin periudhave të ndryshme, nga qytete greke, ilire dhe romake, duke dëshmuar lidhje të gjera tregtare dhe kulturore. Mes tyre u gjet edhe një monedhë romake e vitit 61 para erës sonë, që ndihmoi studiuesit të datonin fshehjen e thesarit.
Materialet e gjetura përfshijnë gjithashtu figura terrakote që paraqesin kokën e lopes, simbol i pjellorisë , dhe objekte artistike, të cilat tregojnë se Lleshani ka qenë një qendër kulti, tregtie dhe arti. Cdo gur dhe çdo copëz qeramike flet ende me zërin e kohës, duke ruajtur kujtesën e një qytetërimi të lashtë që ka lënë gjurmë të pashlyeshme në historinë e Elbasanit dhe të gjithë Shqipërisë.
Një vizitë në Lleshan nuk është thjesht një udhëtim drejt një kalaje të vjetër, është një takim me fillimin e historisë. Kur ngjitesh në kodrën e Gurit dhe sheh horizontin e gjelbër të Shpatit, kupton pse ilirët zgjodhën këtë vend për të jetuar dhe për të adhuruar zotat e tyre. Në pranverë, pyjet mbushen me lule dhe aromë sherebele, ndërsa në vjeshtë gjethet e arta e kthejnë gjithë zonën në një tablo që flet me gjuhën e lashtësisë.
Lleshani, fshati i lashtë me histori dhe arkeologji të pasur
