Në hyrje të krahinës së Shpatit, vetëm rreth 7 kilometra nga qyteti i Elbasanit, ndodhet Shelcani, një fshat i qetë dhe piktoresk, që përfaqëson ndërthurjen e harmonishme mes natyrës, historisë dhe artit fetar.
I pozicionuar në një zonë kodrinore me pamje të gjerë drejt luginës së Shkumbinit, Shelçani është një destinacion që ngjall interes si për vizitorët që kërkojnë qetësi dhe natyrë, ashtu edhe për ata që duan të zbulojnë trashëgiminë shpirtërore e kulturore të Elbasanit.
Krenaria e fshatit është Kisha e Shën Kollit, e ndërtuar në shekujt XV–XVI dhe e shpallur Monument Kulture i Kategorisë së Parë.
Në muret e saj ruhen afreske të rralla të piktorit të madh Onufri dhe të nxënësit të tij Kostandin Shpataraku, që përbëjnë një dëshmi të jashtëzakonshme të artit ikonografik shqiptar. Ngjyrat e ndezura, kompozimet e pasura dhe shprehjet e figurave në këto afreske e bëjnë kishën një galeri arti të gjallë, të vendosur mes gjelbërimit të kodrave të Shpatit.
Për studiuesit dhe vizitorët, kjo kishë është një udhëtim në kohë, ku arti, besimi dhe identiteti kombëtar ndërthuren në mënyrë unike.
Prej shekujsh, Kisha e Shën Kollit ka qenë jo vetëm vend besimi, por edhe simbol i qëndresës shpirtërore e kulturore të banorëve të zonës së Shpatit.
Kisha e Shën Kollit, përveç vlerave të mëdha artistike, përfaqëson edhe rezistencën e trashëgimisë shpirtërore shqiptare. Pavarësisht kalimit të shekujve, ajo mbetet një dëshmi e besimit dhe e mjeshtërisë së artit bizantin shqiptar.
Sot, kjo kishë vazhdon të jetë një qendër pelegrinazhi dhe destinacion turistik, ku vizitorët mahniten nga mjeshtëria e Onufrit dhe historia që përcjell çdo gur e afresk i saj.
Përveç vlerave historike, Shelcani ofron një peizazh të gjelbër e të qetë, me rrugë të ngushta fshati, shtëpi të vjetra karakteristike dhe mikpritje tradicionale.
Pozicioni gjeografik e bën Shelcanin një pikë ndalese ideale për ata që nisen drejt fshatrave të tjerë të Shpatit apo drejt maleve përreth, ku natyra ofron shtigje të bukura për ecje dhe eksplorim.
Bashkia Elbasan, në bashkëpunim me institucionet përkatëse të trashëgimisë kulturore, synon ta përfshijë Shelçanin në itineraret turistike kulturore të qytetit dhe të nxisë restaurimin e plotë të kishës për ta kthyer në një qendër të vizitueshme nga turistët vendas dhe të huaj.
Me bukurinë natyrore, vlerat historike dhe artin e rrallë që ruan, Shelcani është porta e artë e Shpatit, një vend që tregon historinë e qytetërimit dhe të shpirtit shqiptar.
Vizita në këtë fshat është një përvojë që bashkon qetësinë e natyrës me madhështinë e kulturës dhe që e vendos Elbasanin mes destinacioneve më të pasura me trashëgimi në Shqipëri.
Kalaja e Menglit: Fortifikim bizantin mbi luginën e Shkumbinit
Kalaja e Menglit ndodhet pranë fshatit me të njëjtin emër, rreth 10 kilometra në lindje të qytetit të Elbasanit, përgjatë rrugës nacionale që lidh Elbasanin me Librazhdin. E ngritur mbi një kodër dominuese që zotëron peizazhin përreth, kjo kala përfaqëson një nga fortifikimet karakteristike të periudhës së perandorit bizantin Justinian I (527–565).
Pozicioni strategjik i saj nuk ishte i rastësishëm. Nga kjo lartësi kontrolloheshin të gjitha lëvizjet përgjatë rrugës së lashtë Egnatia, një nga arteriet më të rëndësishme tregtare dhe ushtarake të kohës, që përshkonte territorin e Shqipërisë së sotme në drejtim të Lindjes.
Kalaja shërbente si pikë vrojtimi dhe mbrojtjeje, duke garantuar sigurinë e udhëtarëve dhe lidhjen ndërmjet qendrave të tjera fortifikuese të zonës.
Struktura ndjek tiparet arkitektonike të ndërtimit justinian, me mure guri të lidhura me llaç gëlqeror dhe me shfrytëzimin e terrenit natyral për mbrojtje. Pozicioni i saj i ngritur e bënte të vështirë pushtimin dhe i siguronte një pamje të plotë mbi luginën e Shkumbinit.
Edhe pse sot kanë mbetur vetëm gjurmë të mureve rrethuese dhe themeleve, Kalaja e Menglit mbetet një dëshmi e vyer e historisë së hershme të zonës së Elbasanit. Ajo ruan vlera të rëndësishme historike, arkeologjike dhe kulturore, duke dëshmuar për rolin strategjik që kjo trevë ka pasur në mbrojtjen dhe zhvillimin e rrugës Egnatia gjatë antikitetit të vonë.
