Author: Bashkia Elbasan

Në zemër të Shpatit, vetëm 15 km larg Elbasanit, fshihet Lleshani, një fshat me histori mijëvjeçare, ku natyra dhe trashëgimia kulturore bashkohen në një peizazh magjik. Nga rrënojat e kalasë së Gurit deri te legjendat e Dushkut të Lleshanit, çdo gur dhe çdo shteg flet për një qytetërim të lashtë që ka lënë gjurmë të pashlyeshme në historinë e Shqipërisë.

Lleshani shtrihet në një lartësi mbi 1200 metra mbi nivelin e detit, mes maleve që rrethojnë Elbasanin në lindje. Pozicioni i tij strategjik e ka bërë dikur një pikë të fortë mbrojtjeje dhe rezistence ndaj pushtimeve të huaja. Sipas burimeve historike, në këto anë është luftuar “vënçe”, ndërsa otomanët nuk arritën kurrë të shtrinin plotësisht regjimin e tyre.

Në majën shkëmbore ndodhen rrënojat e kalasë së Lleshanit, një fortifikim i lashtë që dëshmon për një vendbanim të hershëm me rëndësi strategjike dhe tregtare. Aty janë zbuluar fragmente qeramike dhe gurë të punuar, dëshmi të një aktiviteti të dendur që nga periudha e bronzit të vonë e deri në Mesjetë.

Rreth viteve 1500, në fshat u ngrit Kisha e Shën Mërisë, një monument i veçantë për arkitekturën dhe vlerën shpirtërore që mbartte. Përballë saj ngrihej kështjella ku gjenin strehë karvanet e rrugës antike “Via Egnatia” dhe pelegrinë të shumtë. Edhe pse sot kisha është në rrënoja, vendi mbetet i shenjtë dhe vizitohet çdo vit nga banorët dhe pelegrinët në fund të gushtit.
Pak para qendrës së fshatit, ndodhet Dushku i Lleshanit, një pemë e lashtë me histori të rrëfyer brez pas brezi. Sipas legjendës, aty u varros një foshnje e etur dhe e lodhur nga një familje udhëtarësh, dhe mbi varrin e saj u rrit filizi i dushkut që sot është monument natyre. Banorët e zonës ruajnë këtë histori si simbol të kujtesës, jetës dhe besës, duke e kthyer vendin në një pikë të dashur për vizitorët.

Në majën e kodrës ku sot qëndrojnë rrënojat e Kalasë, dikur lulëzoi një vendbanim ilir i fortifikuar, i datuar në shekullin XII para erës sonë, në epokën e bronzit të vonë. Në shtresat arkeologjike janë zbuluar elementë të periudhës së hekurit dhe gjurmë të një kulture të përbashkët me fiset ilire. Vendndodhja strategjike mes maleve të Shpatit dhe rrugëve që lidhin jugun me veriun, e bëri Lleshanin një nyje lidhjeje dhe tregtie që për shekuj bashkonte kulturat dhe njerëzit.

Kalaja e Gurit, e ndërtuar me blloqe të mëdha guri që edhe sot qëndrojnë të forta, ka qenë jo vetëm strehë mbrojtjeje, por edhe qendër kulti dhe tregtie. Brenda mureve të saj janë gjetur fragmentë qeramike, enë balte, gurë të punuar dhe objekte bronzi që dëshmojnë një jetë të organizuar qytetare dhe fetare. Në vitet ’70, gjatë gërmimeve arkeologjike, u zbulua një thesar i jashtëzakonshëm me rreth 3,000 monedha antike, të vendosura në dy enë bronzi. Monedhat i përkasin periudhave të ndryshme, nga qytete greke, ilire dhe romake, duke dëshmuar lidhje të gjera tregtare dhe kulturore. Mes tyre u gjet edhe një monedhë romake e vitit 61 para erës sonë, që ndihmoi studiuesit të datonin fshehjen e thesarit.

Materialet e gjetura përfshijnë gjithashtu figura terrakote që paraqesin kokën e lopes, simbol i pjellorisë , dhe objekte artistike, të cilat tregojnë se Lleshani ka qenë një qendër kulti, tregtie dhe arti. Cdo gur dhe çdo copëz qeramike flet ende me zërin e kohës, duke ruajtur kujtesën e një qytetërimi të lashtë që ka lënë gjurmë të pashlyeshme në historinë e Elbasanit dhe të gjithë Shqipërisë.

Një vizitë në Lleshan nuk është thjesht një udhëtim drejt një kalaje të vjetër, është një takim me fillimin e historisë. Kur ngjitesh në kodrën e Gurit dhe sheh horizontin e gjelbër të Shpatit, kupton pse ilirët zgjodhën këtë vend për të jetuar dhe për të adhuruar zotat e tyre. Në pranverë, pyjet mbushen me lule dhe aromë sherebele, ndërsa në vjeshtë gjethet e arta e kthejnë gjithë zonën në një tablo që flet me gjuhën e lashtësisë.

Shpati në lartësi: Një udhëtim drejt majës së Bukanikut

Në zemër të Shpatit, vetëm pak kilometra larg Elbasanit, shtrihet Gjinari, porta drejt majës së Bukanikut dhe një nga udhëtimet më mbresëlënëse malore të kësaj zone.
Rruga nga Elbasani drejt Gjinarit është rreth 21 kilometra, një udhëtim i shkurtër me makinë që zgjat rreth 35 minuta. Rruga e ngushtë me kthesa të shumta e bën udhëtimin plot pamje mahnitëse. Pyjet e dendur, ajri i pastër dhe aromat e lëndinave të freskëta të japin ndjesinë se po hyn ngadalë në një botë tjetër, larg zhurmës së qytetit.
Në rreth 900 metra lartësi mbi det, ndodhet qendra e fshatit Gjinar, një prej zonave më të njohura malore të krahinës së Shpatit. Prej këtu nis udhëtimi drejt majës së Bukanikut, një shteg që përfshin rreth 5.7 kilometra në një drejtim dhe një disnivel prej 900 metrash, me majën që ngrihet në 1831 metra mbi nivelin e detit.
Fillimi i rrugës është i butë e i qetë. Kalon nëpër një pyll me pisha të larta që lëkunden lehtë nga era, ndërsa drita e diellit shpon kurorat e tyre dhe krijon rrugica të ndritshme mbi dhe. Aroma e rrëshirës dhe qetësia e pyllit e bëjnë çdo hap të këndshëm.
Në një pikë panoramike, Gjinarin e sheh si një fshat të vogël që humbet mes gjelbërimit, ndërsa përtej tij, fushat e Elbasanit duken si një qilim i shtrirë nën dritën e diellit. Është pamja e parë që të bën të ndalosh për të vlerësuar madhështinë e natyrës.
Më tej, shtegu të çon drejt vendit të quajtur “te Sharret”, ku ndodhet një burim i mrekullueshëm uji që del nga shpatet e Bukanikut, aq i pastër dhe aq i ftohtë sa të zgjon çdo qelizë. Tingulli i ujit që përplaset mbi gurë i jep udhëtimit një ritëm të qetë dhe të harmonishëm.
Pas “Sharreve”, rruga bëhet më e pjerrët, duke kaluar nëpër një pyll mahnitës me ahe dhe pisha që krijojnë një korridor natyror plot hije e aromë druri. Në këtë pjesë, bora fillon të shfaqet, fillimisht në copa të vogla që shkëlqejnë nën diell, e më pas gjithnjë e më e dendur sa ngjitesh më lart. Shtegu bëhet më i bardhë dhe pamjet më madhështore, ajri i ftohtë e i pastër të jep forcë për të vazhduar.
Në rreth 1500 metra lartësi ndodhet Liqeni i Bukanikut, një perlë e fshehur e natyrës. Uji i tij i kthjellët reflekton majat përreth, ndërsa në buzë të liqenit bora shpesh qëndron edhe në pranverë. Ky është vendi ku ndien qetësinë absolute të malit, përpara ngjitjes finale drejt majës.
Segmenti i fundit është më i pjerrët, me rreth 330 metra disnivel, dhe kërkon durim e qëndrueshmëri. Maja e Bukanikut ngrihet në 1831 metra mbi nivelin e detit.
Nga këtu pamja është e mahnitshme, poshtë shtrihet Gjinari, përtej duken kreshtat e Shpatit dhe majat e Tomorrit që humbasin në horizont. Ajri është i ftohtë, i dendur dhe i pastër, ndërsa ndjesia që përjeton në majë është ajo e plotësisë dhe përbashkimit me natyrën.
Zbritja ndjek të njëjtin shteg, duke kaluar sërish pranë liqenit dhe pyjeve të bukura të Shpatit. Rrugës, bora nën diell fillon të shkëlqejë, pylli mbushet me aromën e tokës së lagur dhe ndien se çdo hap të ka çuar më afër një përvoje të rrallë.
Në kthim drejt Elbasanit, rruga përmes maleve duket më e qetë dhe më e lehtë. Brenda vetes mbart aromën e pyllit, tingullin e burimeve dhe kujtimin e një dite të kaluar mbi re, në majën e Bukanikut, aty ku natyra të kujton se bukuritë më të mëdha janë shpesh më afër nga sa mendojmë.
Në majën e Bukanikut, në 1831 metra mbi nivelin e detit, ndihesh sikur je shumë afër qiellit. Aty ku ajri është më i pastër dhe horizonti hapet pa fund, çdo frymëmarrje të kujton se qetësia e vërtetë gjendet në natyrë. Një vend ku koha ndalon dhe gjithçka përreth duket më e pastër, më e gjallë, më e afërt me shpirtin.
Nga këtu, kupton se Elbasani nuk është vetëm qendër historike, por edhe portë drejt lartësive që frymojnë qetësi.